Z drugiej strony mamy liczne koncepcje nawiązujące do teorii ewolucji, zgodnie z którymi w interesie organizmu i gatunku leży pamiętanie doświadczeń negatywnych niż pozytywnych. Dobre zapamiętanie zdarzeń negatywnych pozwala w przyszłości uchronić się przed możliwą szkodą, utratą zdrowia, czy nawet życia.
Blaney (1986) ustalił empirycznie, że człowiek najlepiej przypomina sobie różne zdarzenia ze swego życia wtedy, gdy znajduje się on w stanie emocjonalnym, jaki przeżywał podczas nich. Zauważono, np. że określony stan emocjonalny aktywizuje w pamięci słowa semantycznie związane z tym stanem i w konsekwencji ułatwia ich spostrzeganie. Podobna sytuacja występuje nie tylko w przypadku słów, ale np. muzyki. Konkretna melodia wywołuje u nas emocje podobne do tych, jakie pojawiały się, kiedy słyszeliśmy ją wcześniej – przywoływanie z pamięci zdarzeń na podstawie znanych i zapamiętanych dźwięków.
W przypadku nastrojów negatywnych następuje tzw. systematyczny tryb przetwarzania informacji – w tym wypadku ludzie zwracają uwagę na ważność i rzetelność używanej argumentacji, co ma wpływ na zapamiętywanie informacji. I tak będąc w dobrym nastroju upraszczamy tryb przetwarzania informacji – nie koncentrujemy się zbyt mocno na treści docierających do nich informacji. W takich sytuacjach zapamiętujemy inne istotne elementy, np. takie jak forma prezentacji i autorytet nadawcy komunikatu.
W procesie uczenia uwzględniamy emocjonalny wpływ na przebieg zapamiętania. Emocje wpływają na naszą percepcję stąd należy uwzględnić, że:
[a] mobilizują zwracanie uwagi na cechy ważne z punktu widzenia zawiedzionych oczekiwań,
[b] kierują uwagę człowieka na zdarzenia, które są według niego warte zapamiętania oraz
[c] wywołują zaleganie pobudzenia emocjonalnego, które powoduje wielokrotne przetwarzanie informacji na temat zdarzeń uważanych za przyczynowo powiązane z reakcję emocjonalną.
Wymienione czynniki ułatwiają zapamiętywanie. Z tym, że należy zwrócić uwagę na fakt, że emocje nie polepszają pamięci. Nie ułatwiają dostępu do wszystkich szczegółów wydarzeń. Jedynie skupiają uwagę na centralnych elementach zdarzenia i to one są przede wszystkim zapamiętywane.
W teorii gotowości percepcyjnej (Bruner) procesy emocjonalne (i motywacyjne zresztą) wpływają na łatwość dostępu do różnych kategorii zapisanych w pamięci. Te naładowane emocjami są łatwiej aktywizowane i łatwiej uzyskać do nich dostęp – bez względu na charakter tych emocji (negatywne lub pozytywne)
Skojarzenie treści z afektem wpływa na zwiększenie możliwości wydobywania informacji z pamięci. Afekt emocjonalny pobudza pojawienie się w teraźniejszości określonego materiału relacyjnego, który jest tożsamy materiałowi jakiegoś zdarzenia z przeszłości. Reakcje wywołane emocjonującymi wydarzeniami odwracają uwagę od innych, które rozgrywają się równolegle, jednak pobudzają mniejszy poziom rozbudzenia emocjonalnego. Emocje zawsze dotyczą wydarzeń, w których uczestniczymy. Ich obecność w umyśle jest podstawą relacji zdarzeń, mających miejsce, które zostają zakodowane w naszej pamięci.
Psycholog Richard Lazarus – kluczowe znaczenie dla zrozumienia pamięci emocjonalnej ma pojęcie podstawowego tematu relacyjnego, który jest najbardziej wyrazistym elementem doświadczenia emocjonalnego i najważniejszym elementem jego pamięci. Podobieństwo teraźniejszych i minionych zdarzeń pod względem podstawowego tematu relacyjnego jest nicią łączącą przeszłość z teraźniejszością.
Pamięć emocjonalna jest wzbudzana więc przez podobieństwo obecnego tematu relacyjnego do takiego samego tematu napotkanego w zdarzeniach przeszłych.
Joseph E. LeDoux – uważa, że pamięć zwykle odnosi się do naszej zdolności snucia świadomej refleksji na temat wydarzeń z przeszłości, co nazywane jest pamięcią jawną lub deklaratywną, podkreślając dużą rolę hipokampa dla tego rodzaju pamięci. Natomiast wspomnienia emocjonalne są uwarunkowane inną strukturą mózgową – ciałem migdałowatym. Psycholog stawia hipotezę, że oba systemy pamięciowe działają równolegle i równocześnie prowadzą do wykształcenia śladów pamięciowych. Zazwyczaj informacje zakodowane w obu systemach pokrywają się, choć czasami owa dwoistość pamięci może prowadzić do rozziewu pomiędzy pamięcią poznawczą i ukrytą pamięcią emocjonalną.
