Poznawcze ujęcie osobowości

Poznawcze podejście do osobowości: osoba traktowana jest tu jako pewna całość, teorie koncentrują się na pojęciu JA (obrazie własnej osoby), które odpowiedzialne jest za nadawanie sensu doświadczeniom. Osobowość jest traktowana jako system wiedzy osobistej, wykorzystywanej przy interpretacji doświadczeń i sterowaniu zachowaniem; jest to wiedza naturalna (potoczna, intuicyjna), gorąca (silnie związana z emocjami), często słabo uświadamiana, o charakterze pragamatycznym;

• zainteresowanie procesem, sposobem funkcjonowania osoby
• wyjaśnianie stałości zachowania: reprezentacje poznawcze, standardy postępowania, programy aktywności
• zainteresowanie różnicami w strategiach przetwarzania informacji oraz strategiach kontroli własnej aktywności

Człowiek w ujęciu poznawczym
podmiot poznający świat i samego siebie
złożony system pobierający, przetwarzający, integrujący informacje 

odzwierciedla rzeczywistość, przewiduje, tworzy programy działania, na bieżąco zarządza zachowaniem
osoba jako całość

Podstawowe funkcje osobowości w ujęciu poznawczym

• konstruowanie poznawcze, czyli nadawanie znaczenia (sensu) naszym doświadczeniom
• dostarczanie podstaw dla ewaluacji (oceny) zdarzeń, innych ludzi, i samego siebie (m.in. oceny celów, kierunków i wyników działania, własnej przeszłości i przyszłości) programowanie działań, a więc ustanawianie celów i dobór strategii działania adekwatnych do wymogów sytuacji
• sterowanie przebiegiem działania: procesy podmiotowej kontroli i samoregulacji (aktywacja i realizacja celów; monitorowanie i „dostrajanie” własnych emocji, stanów motywacyjnych, i zachowań)

Nadrzędne zadania osobowości jako systemu
1. adaptacja psychologiczna
-autoplastyczna, alloplastyczna, przez wybór środowiska (Heinz Hartmann)
- to zmiana w zachowaniu dzięki której lepiej radzimy sobie z wyzwaniami środowiska i rozwijamy się
2. integracja osoby - podtrzymanie wiary we własne istnienie jako jednolitego podmiotu

Najważniejsze przejawy:

• spójność zachowania z centralnymi standardami (wartościami, celami osobistymi, przekonaniami)
• poczucie własnej jedności (unity): przeświadczenie, że jesteśmy tą samą osobą w różnym czasie i okolicznościach
• poczucie autonomii i podmiotowej kontroli (odczucie wolności, możliwości wywoływania zmian w sobie i w otoczeniu

Mechanizmy psychologiczne zapewniające integrację

• pojęcie własnej osoby (względnie stały wizerunek siebie)
• samoświadomość (zdolność do koncentracji uwagi na sobie jako obiekcie, do monitorowania własnych myśli, uczuć)
• procesy samoregulacji (dostrajanie zachowania do standardów wewnętrznych bądź postrzeganych oczekiwań innych ludzi)

Poznawcze składniki osobowości

• style poznawcze
• konstrukty
• schematy
• atrybucje
• przekonania
• reprezentacje

Prekursorzy podejścia poznawczego to W. Mischel i A. Bandura.
Teoria społecznego uczenia się W. Mischela:

• specyficzność układu bodźców sytuacyjnych
• różnicowanie zdolności samoregulacyne

Ludzie mają:

• strategie kodowania informacji subiektywne wartości, preferencje i cele
• oczekiwania

Teoria społeczno-poznawcza A. Bandury
uczenie się przez obserwację – modelowanie
koncepcja poczucia własnej skuteczności (wpływa na myśli, emocje, motywacje oraz skuteczność działania)