Ogólne potencjalności i dyspozycje, uwarunkowania biologiczne niezależne od wpływów środowiskowych;
„cechy osobowości wyrażają raczej biologię człowieka, niż są produktami doświadczeń życiowych, rozwój podstawowych tendencji pozostaje pod niewielkim, jeśli w ogóle, wpływem środowiska”
W ciągu życia jednostki, cechy wywierają wpływ na charakterystyczne przystosowania (Umiejętności, nawyki, przekonania, postawy, role) i koncepcję siebie. Cechy jako dyspozycje mają charakter akontekstowy (np.:temperament) charakterystyczne przystosowania. Obejmują dążenia osobiste, zadania życiowe, mechanizmy obronne, strategie radzenia sobie, uzdolnienia specjalne i zainteresowania, wartości
Unikalność jednostki, Teoria cech – W. Allport (cechy indywidualne)
Osobowość jest dynamiczną organizacją w jednostce tych systemów psycho-fizycznych, które determinują jej specyficzne przystosowanie do jej środowiska
Cecha – każdy wyróżniający się rys osobowości
- zgeneralizowania struktura neuropsychiczna
- jest czynnikiem przyczynowym w zachowaniu
- poznawalna przez obserwację zachowania
- obejmuje wiele funkcjonalnie równoważnych bodźców
- odpowiada za spójność zachowania
Cechy indywidualne (dyspozycyjne), mają charakter jakościowy. Dzielą się na:
- kardynalne (dominujące) – pojedyncza cecha, ujawniająca się niemalże w każdym zachowaniu
- centralne – wysoce specyficzne
- wtórne
Cechy wspólne: stałe, bipolarne, addytywne, niezależne, ujmują różnice indywidualne
Intencje: łączą biologiczną energię z systemem znaczeń osobistych. Jako indywidualne odniesienia do świata mają określony cel i implikują aktywność zmierzającą do zmiany wewnętrznej (przebudowywania siebie), zewnętrznej (wprowadzenia zmian w środowisku) albo relacji między sobą a światem (np. chęć usamodzielnienia się). Należą do cech indywidualnych i mogą oddziaływać na inne predyspozycje behawioralne.
W skład osobowości - obok nawyków, cech czy popędów, z którymi nie musimy nawiązywać specjalnych uczuć, ani nie musimy się identyfikować – wchodzą również pewne właściwości, które identyfikujemy jako osobiste. współtworzące naszą tożsamość (do nich właśnie należą intencje). Taki charakter mogą mieć też nasze świadome dążenia i plany.
Czynnikowa teoria cech R. B. Cattella
„osobowość jest tym, co pozwala przewidzieć, co dana osoba zrobi w danej sytuacji"
Stałość - lub względna stałość osobowości - wynika z faktu, iż tworzą ją cechy.
C e c h a jest strukturą psychiczną, wywnioskowaną z obserwowanego zachowania, służy wyjaśnianiu regularności i spójności zachowania.
Powierzchniowe – reprezentowane przez jawne zmienne
Źródłowe - uzyskuje się w drodze analizy czynnikowej
Ze względu na pochodzenie dzielimy cechy na: konstytucjonalne i środowiskowe.
Ze względu na rodzaj cechy dzielą się na:
temperamentalne - odpowiadają na pytanie "jak?" i wiążą się z wrodzonymi aspektami zachowania, jak szybkość reakcji, energia czy wrażliwość emocjonalna
dynamiczne - odpowiadają na pytanie "dlaczego X coś robi?" i wiążą się z pobudzeniem do działania zmierzającego w pewnym celu;
zdolnościowe - odpowiadają na pytanie „w jakim stopni i jak szybko X może coś wykonać?”
Cattell reprezentuje ilościowe podejście w psychologii osobowości. Przyjmuje możliwość pomiaru cech powierzchniowych i źródłowych. Zakłada, że istnieją trzy drogi poznawania osobowości i w związku z tym trzy rodzaje danych:
• dane typu Q (od questionnaire) - samoobserwacyjne, to dane pochodzące z samooceny;
• dane typu L (od life) - obserwacyjne, to dane pochodzące z ocen obserwatorów, np. liczba kłótni w ciągu tygodnia, liczba osób, z którymi osoba obserwowana nawiązała kontakt,
Trzyczynnikowa teoria H. J. Eysenca PEN – cechy jako uwarunkowania biologiczne
Osobowość stanowi względnie trwałą organizację charakteru, temperamentu, intelektu i właściwości fizycznych, które determinują specyficzne sposoby przystosowania się do otoczenia
C e c h a jest względnie stałą dyspozycją, a z punktu widzenia psychometrycznego ".
P- psychotyczność
E- ekstrawersja
N- neurotyczność
Teoria Wielkiej Piątki – Pięcioczynnikowy Model Osobowości
Ekstrawersja : obejmuje ilość Sumienność intensywność interakcji międzyosobowych
Ugodowość: jakość relacji od współczucia po antagonizm myślach, uczuciach i działaniu
Sumienność: organizacja, wytrwałość, motywacja działań celowych
Neurotyczność: niestabilność emocjonalna, dyskomfort, nieadaptacyjn reakcja na stres
Otwartość na doświadczenia : poszukiwanie nowych doświadczeń
